Ιεροί ταύροι και «τρελοί» έρωτες

Πριν τουλάχιστον από δυο χιλιάδες χρόνια, η λατρεία του Μίθρα, που από τη θυσία του ταύρου αναπαράγει τον κόσμο, εγκαθίσταται σε όλο το ρωμαϊκό κόσμο. Ο ταύρος, για πολλές χιλιετηρίδες, ήταν η κυρίαρχη φιγούρα των θρησκειών της Μεσογειακής λεκάνης.

Παντού στον αρχαίο κόσμο, η αγελάδα, το βόδι ή ο ταύρος επεμβαίνουν στις λογικές κατασκευές του κόσμου (κοσμογονίες). Στο Λασκώ (Lascaux), η υπέροχη σπηλιά των ταύρων και η θαυμάσια αγελάδα με την κολαρίνα κατατάσσονται μεταξύ των πιο όμορφων έργων ζωγραφικής του τέλους της Παλαιολιθικής Εποχής.

Οι ταύροι και οι αγελάδες του Λασκώ ανήκουν στις συμβολικές φιγούρες ενός θαυμάσιου αδύτου, χωρίς να είναι γνωστό εάν είναι συνδεμένοι με τη θηλυκότητα ή την ανδροπρέπεια. Ανήκουν όμως στην αντιπροσώπευση του κόσμου των θρησκειών της προϊστορίας.

Η εποχή των ζώων-Θεών φθάνει με τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Κατά τη διάρκεια του σχηματισμού της αυτοκρατορίας των Φαραώ, η ενοποίηση των πόλεων του Νείλου συλλέγει τους αντίστοιχους Θεούς-προστάτες τους στο απέραντο Πάνθεον. Ένας από αυτούς είναι στη Μέμφιδα όπου οι ιερείς φροντίζουν έναν ιερό ταύρο.

Όταν πεθαίνει, ταριχεύεται και τοποθετείται σε μια σαρκοφάγο, ενώ κάποιος άλλος τον αντικαθιστά. Το όνομα αυτού του Θεού είναι Άπις, ταυτίζεται με το θεό Πτα, τη ζωντανή ψυχή του κόσμου, και απεικονίζεται σε μια άσπρη αγελάδα με μαύρα στίγματα. Όταν φέρει τον ηλιακό δίσκο μεταξύ των κεράτων της, ταυτίζεται με τον ηλιακό θεό Ρε, επειδή το ζώο αντιπροσωπεύει την ψυχή (ba) του θεού.

Ο μύθος του Άπιδος έχει περάσει από πολλές περιπέτειες. Σε μία από αυτές, εμφανίζεται ως η θεά Νουτ ή Χάθορ που αναπαριστάται από ένα σώμα γυναίκας κυκλωμένο από κέρατα που εσωκλείουν τον ηλιακό δίσκο, το μάτι του Ρα. Αλλά ο Ρα, που απογοητεύεται από τους ανθρώπους, στέλνει τη Νουτ για να προκαλέσει καταστροφές μεταξύ τους. Στη συνέχεια, τα πράγματα τακτοποιούνται.

Έπειτα, η Νουτ σηκώνεται στον αέρα και γίνεται ο ουρανός και ο αστερισμός των αστεριών. Είναι λοιπόν η πηγή της αναγέννησης της ζωής. Οι Έλληνες αλλά κυρίως οι Λατίνοι μένουν έκπληκτοι από αυτές τις θεότητες με το ανθρώπινο σώμα και τα κεφάλια ζώων. Βέβαια οι Έλληνες είναι κατά κάποιο τρόπο εξοικειωμένοι σε θεότητες με μεταμορφώσεις σε ζώα:
Η ελληνική μυθολογία προβάλλει τους θεούς και τις θεές που συμπεριφέρονται όπως οι άνδρες και οι γυναίκες. Εντούτοις, ο ταύρος και η αγελάδα καταλαμβάνουν μια προνομιούχο θέση στις περιπέτειες του Ολύμπου. Όλα ξεκινούν από τους έρωτες του Δία, βασιλιά των θεών.

Αυτός παρασύρεται από την Ιώ, μια όμορφη ιέρεια της Ήρας, της γυναίκας του. Γοητεύει την Ιώ, κάτι που ενοχλεί την Ήρα. Για να αποφύγει το θυμό της συζύγου του, ο Δίας μεταμορφώνει την Ιώ σε μια θαυμάσια λευκή δαμαλίδα και δηλώνει ότι δεν θα μπορούσε να αγαπήσει μια αγελάδα. Η Ήρα δεν εξαπατείται εύκολα και υποβάλλει την Ιώ σε διάφορες δοκιμασίες. Η Ιώ αρχίζει μια τρελή πορεία που την οδηγεί να κάνει το γύρο μιας θάλασσας που γίνεται "Ιόνια" και διασχίζει το Βόσπορο, που σημαίνει πέρασμα βοδιού (βους + πόρος), και συνδέεται άρρηκτα με τον Ελληνικό μύθο της Ιούς και όχι –όπως πολλοί λανθασμένα ισχυρίζονται- από τους «βοείους ασκούς» που χρησιμοποιούσαν οι Θράκες για να τον διασχίσουν.

Τελειώνει τον περίπλου της στην Αίγυπτο. Εκεί, φέρνει στον κόσμο το γιο του Δία, και στη συνέχεια μετασχηματίζεται σε έναστρο αστερισμό. Αυτός ο γιος, ο Έπαφος, συνδέεται αργότερα με την κόρη του Θεού-Νείλου, η οποία λέγεται Μέμφιδα. Οι απόγονοί τους είναι στην προέλευση των μεγάλων βασιλικών δυναστειών της Λιβύης και της Αιγύπτου.

Οι έρωτες του Δία με τους απογόνους της Ιούς προκαλούν τη γέννηση μεγάλων βασιλικών δυναστειών και μεγάλων πόλεων, όπως οι Θήβες. Ο παντοδύναμος Δίας ερωτεύεται την Ευρώπη, κόρη της Λιβύης. Μεταμορφώνεται σε ένα θαυμάσιο άσπρο ταύρο για να την κατακτήσει. Την παίρνει επάνω στην πλάτη του και διασχίζει τη θάλασσα.

Φθάνουν στην Κρήτη όπου ενώνονται. Εκεί, τα πλατάνια, μάρτυρες του έρωτα τους, λαμβάνουν το προνόμιο να μην χάσουν τα φύλλα τους ποτέ πάλι. Διάφορα παιδιά γεννιούνται, και στη συνέχεια η Ευρώπη μεταμορφώνεται σε έναστρο αστερισμό. Οι απόγονοι του Δία και της Ευρώπης ιδρύουν τη δυναστεία βασιλιάδων της Κρήτης, της οποίας απόγονος είναι ο Μίνως.

Αλλά η γυναίκα του τελευταίου, η Πασιφάη, παραδίδεται σε ερωτικές πράξεις με έναν ταύρο. Γεννιέται ένα τέρας, ο φοβερός Μινώταυρος, τον οποίο ο Μίνως κλείνει στον περίφημο Λαβύρινθο. Κατά συνέπεια, οι αλληγορίες της ελληνικής μυθολογίας δεν παύουν να ενώνουν τους θεούς ταύρους και αγελάδες στην απαρχή των σχέσεων των ανθρώπων.

Η συγγένεια των ζώων με τους αστερισμούς του ουρανού παραπέμπει στην αστρολογία και τα ζωδιακά σήματα. Ζωδιακός σημαίνει ακριβώς "αυτός που έχει να κάνει με τα ζώα". 5.000 έτη πριν, κατά την διάρκεια της εαρινής ισημερίας, ο ήλιος βρίσκεται ακριβώς στον αστερισμό του Ταύρου και κατά μία εκδοχή αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αρχαίες κοινωνίες κατέστησαν τον ταύρο κατ’ εξοχήν ιερό ζώο, εξουσιάζοντας τη γη των ανθρώπων από τον ουρανό.

Η αγελάδα ή ο ταύρος, που φέρουν συχνά στις πλάτες τους τούς μεγάλους θεούς-ιδρυτές, αντιπροσωπεύουν συγχρόνως τη δομή του κόσμου αλλά και της ανανέωσής του. Καταλαμβάνουν μια κυρίαρχη θέση στην εγκαθίδρυση του κόσμου. Στη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά και στους μύθους της ιερής αγελάδας των Ινδουιστών, όπως και άλλων θρησκειών του αρχαίου κόσμου, γάλα, αίμα ή σπέρμα πρέπει να χυθεί για να αναπαραχθεί η φύση.

Αυτοί οι γόνιμοι μύθοι και ιδρυτές που συνδέονται με την αγελάδα και τον ταύρο βρίσκονται στους πρώτους πολιτισμούς των αγροτών του Σαταλ-Χουίκ στην Ανατολία, στην Ασσυρία με τους φτερωτούς ταύρους ή "χερουβείμ" της Βαβυλώνας και παραμένουν μέχρι την αρχή της εποχής μας. Σε ορισμένες θρησκείες, συμβαίνει τα τέρατα, όπως ο Μινώταυρος ή φοβεροί θεοί, όπως ο Μολώχ, να δανείζονται τη μορφή του ταύρου. Αυτό πιθανόν γίνεται για να υπενθυμίσει στους ανθρώπους τα καθήκοντά τους προς τους Θεούς.

Οι μύθοι της αναγέννησης της φύσης, τόσο σημαντικοί στις υποθέσεις των αγροτών, απαιτούν τη θυσία. Ο ταύρος ή το βόδι καθαγιάζουν την αξία της πράξης της θυσίας. Το να σκοτώσουν ένα βόδι, σημαίνει ότι παίρνουν την ψυχή του – οι Έλληνες αποκαλούσαν τα κατοικίδια ζώα «ζωντανές ψυχές»-, αλλά επίσης και να αποκολλήσουν από ένα ζώο τον κόπο που συμμετέχει στην παραγωγή πλούτου.

Στους Έλληνες, η θυσία του βοδιού επιστρέφει στις τελετουργίες, τις βουφωνίες, όπου κάθε δράστης της θυσίας αποποιείται την ευθύνη για μια συλλογική δολοφονία, για να κατηγορήσει, τελικά, το μαχαίρι...
Η θυσία του ταύρου –η ταυροκτονία- έχει τις ρίζες της -όχι στην Ελλάδα- αλλά στις παλαιότερες ιεροτελεστίες της "εύφορης ημισελήνου", εστίας των πρώτων αγροτών στη Μέση Ανατολή. Από τους ιρανικούς μύθους μέχρι τη λατρεία του Μίθρα στην αρχή της εποχής μας, η θυσία του ταύρου «κολλά» σε όλους τους μύθους της ίδρυσης και της ανανέωσης του κόσμου.

Η ιστορία του ανθρώπου, του ταύρου και της αγελάδας μας επισκέπτεται από τα βάθη της Ιστορίας. Δεν εγκατέλειψαν ποτέ ο ένας τον άλλο, εδώ και περισσότερο από 3 εκατομμύρια χρόνια, από τότε που εμφανίστηκαν ταυτόχρονα στο σκηνικό της εξέλιξης.

Επεξεργασία κειμένου σε σύνταξη του Pascal PICQ .

Νίκος Σάμιος