Εκδοχές για την καταγωγή και την ιστορία του αθλητισμού
Υπάρχουν πολλές και διάφορες εκδοχές για την καταγωγή και την ιστορία του αθλητισμού και όπως σωστά γράφει ο κορυφαίος Γερμανός φιλόλογος Ulrich von Wilamowitz - Moellendorff (1848-1931 «κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση», -εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι η έννοια του αθλητισμού είναι στενά συνυφασμένη με το ελληνικό πνεύμα- αν και δικαιωματικά οι Αιγύπτιοι και οι Μεσοποτάμιοι είναι υπερήφανοι για τα κείμενα και τις ανάγλυφες παραστάσεις των κατορθωμάτων των βασιλιάδων τους, δυστυχώς όμως δεν υπάρχει καμία δυνατότητα να διευκρινιστεί το αγωνιστικό περιεχόμενο τους, ή η αθλητική τους αξία, διότι έχουν φθαρεί από τον χρόνο εν αντιθέσει με τις ελληνικές τοιχογραφίες της Σαντορίνης, Κρήτης κ.λ.π., ...και συνεχίζει εύστοχα ο Ulrich von Wilamowitz - Moellendorff : «αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού». Σαφώς οι Αιγύπτιοι καθιέρωσαν τους αγώνες δρόμου, βάδην και την πάλη, περίπου 3.000 χρόνια π.Χ.. όμως ο αθλητισμός, ένα σύνθετο περίγραμμα του αρχαίου Έλληνα άνθρωπου, πολίτη του ικανού να προασπίσει τα συμφέροντα της πόλης σεβόμενος πάντοτε όμως τα δικαιώματα των αδύναμων και των ηττημένων, δημιουργήθηκε μέσω ενός πλαισίου στο οποίο θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές αξίες διαχρονικά θριάμβευσαν και μόνο μέσω της αρχαίας Ελλάδος δημιουργήθηκε η αληθινή, ποιοτική κοιτίδα του πολιτισμού, διότι «η μητέρα παντός πολιτισμού» έδωσε στον αθλητισμό τη μορφή του ελεύθερου ανταγωνισμού και της ευγενικής άμιλλας, εξελίχθηκε η ναοδομία και η μνημειακή γλυπτική, παρουσιάστηκαν έργα ποίησης, φιλοσοφίας, μουσικής και διαμορφώθηκε - πάντα και μέσω αθλητισμού- η εικόνα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, εικόνα στην οποία χρώμα και μορφή οφείλει μέχρι τώρα ο πολιτισμός της ανθρωπότητας.
Η έννοια του αθλητισμού και Παιδεία.
Η έννοια του αθλητισμού σε διεθνές επίπεδο δεν αποδίδει στον κάτοχο της ελληνικής την γνωστή του έννοια, καθώς οι σπουδαιότεροι σήμερα αγώνες, οι Ολυμπιακοί, ενώ εξακολουθούν να είναι καθαρά αγωνιστικοί (και κερδοσκοπικοί), αποκαλούνται παιχνίδια (games) και όχι αγώνες όπως στην γλώσσα που μας έδωσαν, την ελληνική. Η αλλοίωση της έννοιας του αθλητισμού ξεκινάει με τον διωγμό και τις απαγορεύσεις των Ελληνικών εθίμων και παραδόσεων μέσω των διαταγμάτων του Θεοδοσίου Α' και θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι διωγμοί συνεχίζονται μέχρι σήμερα «Η μεγαλύτερη ευεργεσία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», γράφει ο π. Γ. Μεταλληνός, καθηγητής (Κοσμήτωρ) στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας περισσοτέρων από 40 θεολογικών βιβλίων στο έργο του «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνοορθοδοξία;», «ήταν η παύση τους»...
Η σωστή έννοια του αθλητισμού είναι αυτή που δημιούργησε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, η οικουμενική συνείδηση των διαφόρων πόλεων - κρατών και αποτελεί την πρώτη κατ' ουσία δημιουργία του πρώτου «κοινού» και κατ' επέκταση κοινωνικού θεσμού, ενός πολιτισμικού αγαθού με παιδαγωγικό χαρακτήρα. Το εκπαιδευτικό - παιδαγωγικό σύστημα του αρχαιοελληνικού κόσμου είδε τον αθλητισμό ως μέσω τελειοποίησης της ανθρώπινης προσωπικότητας σε συνδυασμό με διάφορες διαχρονικές και χρηστικές αξίες. Τα Γυμνάσια των πόλεων ήταν χώροι άσκησης του σώματος και ταυτόχρονα χώροι διδασκαλίας, γεγονός που επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι δεν ήταν καθόλου σύμπτωση ή τυχαίο ότι οι φιλοσοφικές σχολές όπως το Λύκειο του Αριστοτέλη ή η Ακαδημία του Πλάτωνος είχαν την έδρα τους στα Γυμνάσια. Συνετά λοιπόν ονομάζεται το Υπουργείο Παιδείας στην Ουγκάντα (...όχι όμως στην Ελλάδα) Υπουργείο Παιδείας και Αθλητισμού.
Η ιστορία του αθλητισμού
Η ιστορία του αθλητισμού ξεκινάει από τα μυθικά (;) χρόνια -εκτός της γνωστής Ιστορίας των Ολυμπιακών αγώνων-, μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνος, ένα λαμπρό παράδειγμα αποτελεί ο Αέθλιος, ο πρώτος βασιλιάς της αρχαίας Ηλιδας, ο οποίος τιμόταν ως την ως προστάτης αγώνων σχεδόν απ΄ όλες τις ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας και μεταβαίνει τεκμηριωμένα στους προϊστορικούς χρόνους.
Αμέτρητοι είναι οι αθλητικοί αγώνες στους προϊστορικούς χρόνους της Ελλάδος. Σε αυτό το τεύχος, ενδεικτικά, θα αναφερθούμε σε έναν από αυτούς τα Αθήναια.
Τα Αθήναια
Πρόκειται για την επισημότερη εορτή της Αρχαίας Αθήνας, που γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν της πολιούχου της πόλης θεάς Αθηνάς, τον μήνα Εκατομβαιώνα (Ιούλιο-Αύγουστο). Σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε κατά τους προϊστορικούς χρόνους από τον Εριχθόνιο, με το όνομα Αθήναια, αναδιοργανώθηκε από τον Θησέα στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής και τότε πήρε το όνομα Παναθήναια. Νέα αναδιοργάνωση έγινε από τον τύραννο Πεισίστρατο το 566 π.Χ. Εορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια με τόση λαμπρότητα (Μεγάλα Παναθήναια), που κατά τον 6ο-4ο αι. π.Χ. είχαν πανελλήνια αίγλη, ενώ τα Μικρά Παναθήναια, που γίνονταν κάθε χρόνο είχαν τοπικό χαρακτήρα. Κατά τα Μεγάλα Παναθήναια ετελούντο πολλές τελετές και θυσίες, από τις οποίες σπουδαιότερη ήταν η εκατόμβη (θυσία 100 βοδιών), καθώς και αγώνες ιππικοί, γυμνικοί (αγώνες στίβου) και μουσικοί. Οι τελετές και οι αγώνες, που διαρκούσαν από 4-12 μέρες, έφθαναν στο αποκορύφωμά τους την 28η Εκατομβαιώνος, ημέρα των γενεθλίων της θεάς Αθηνάς, κατά την οποία παραδιδόταν από τον αθηναϊκό λαό στη θεά ένας πέπλος χρυσοκέντητος, που είχαν υφάνει οι αρρηφόροι και οι εργαστίνες, δηλαδή νέα κορίτσια επιφανών οικογενειών στην υπηρεσία της θεάς.
Ο πέπλος μεταφερόταν με μεγαλόπρεπη πομπή από τον Κεραμεικό στην Ακρόπολη, στην αρχή κρεμασμένος στο κατάρτι ενός τροχήλατου πλοίου, ενώ μετά το Ελευσίνιο στα χέρια. Στην πομπή που είχε τελετουργικό χαρακτήρα, μετείχαν μουσικοί που έδιναν τον ρυθμό, αξιωματούχοι, νέοι που οδηγούσαν τα προς θυσίαν ζώα, νέες με κλαδιά ελιάς και προσφορές μέσα σε καλάθια για τη θεά. Στην Ακρόπολη ο πέπλος παραδιδόταν στους ιερείς, οι οποίοι έντυναν το ξόανο (το παλαιό ξύλινο άγαλμα) της θεάς, που βρισκόταν αρχικά μέσα στον "αρχαίο νεώ", ενώ αργότερα στο Ερέχθειο. Αυτή την πομπή παρέστησε ο Φειδίας στη ζωφόρο του Παρθενώνα. σε πλάκες συνολικού μήκους 160 μ. ύψους 1,02 μ. και πάχους 65 εκ. Οι εργασίες διήρκεσαν 4 χρόνια, από το 443 ως το 448 και λαξεύτηκαν 360 ανθρώπινες μορφές και περίπου 250 μορφές ζώων (προβάτων, αγελάδων και ιδιαίτερα αλόγων). Συμμετείχαν στη λάξευση περίπου 50 γλύπτες,
Η ειδοποιός διαφορά αθλητισμού και sport
Θα ήταν παράληψη εάν σε αυτό το σημείο δεν αναφέραμε ότι η λέξη sport χρονολογείται από την εποχή του Μεσαίωνα και ήταν ταυτόσημη με το παιχνίδι και τη διασκέδαση κάτι βέβαια που δεν αποδίδει την έννοια του αθλητισμού όπως την έχει ορίσει ο Έλλην άνθρωπος.
Η αθλητισμός στην αρχαιοελληνική του έννοια είχε κατ' αρχήν ιδιαίτερα ανθρώπινη μορφή.
Ο αρχαίος Ελληνας γνώριζε ότι ο αθλητισμός εξασφαλίζει στον άνθρωπο την αρμονία ανάμεσα στο σώμα και στην ψυχή και επιτρέπει την άσκηση αρετής, αυτός είναι ένας κύριος λόγος που οι αγώνες είχαν θρησκευτικό υπόβαθρο, δηλαδή ένα σύνολο κοινών δοξασιών και συχνές συναθροίσεις των Ελλήνων (η ετυμολογία της λέξης "αγών" όπως συναντάται στον Όμηρο έχει την έννοια της συνάθροισης), όχι όμως με την σημερινή έννοια της θρησκείας καθώς δεν είχαν ούτε προφήτη, ούτε μεσσία, ούτε σωτηριολογικοδογματικό χαρακτήρα, ούτε επαγγελματίες κληρικούς και Ιερά Γραφή, και ότι μέσω αθλητισμού διαπλάθεται η διαμόρφωση και η ισχυροποίηση συστημάτων αξιών και κανόνων συλλογικού βίου, δημιουργείται ένα νομοτελειακό δεδομένο για την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση που διακατέχεται από τη ζωτική ορμή να υπερβεί τα νομοτελειακά δεδομένα, όχι μόνο αισθητηριακά, ως σώμα και φύση- εξ άλλου είναι γνωστή η σύνδεση του αθλητισμού με τη λατρεία των δυνάμεων της φύσης, την πανίσχυρη φυσική νομοτέλεια και δεν αποτελεί απλή σύμπτωση ότι τα βραβεία της νίκης ( δεν υπήρχαν επαγγελματίες αθλητές αλλά ούτε και άλλα έπαθλα ) ήταν στεφάνια από κλαδιά ελιάς-δάφνης, που τα θεωρούσαν ιερά δέντρα- αλλά και νοητικά, ως ψυχή και πνεύμα που τείνει προς το ενιαίο "ένα", όπως θα το διατυπώσει τον 3ο αιώνα μ.Χ. ο Πλωτίνος.
Γενικά, συμπεραίνουμε ότι παραμένει αξιοσημείωτο γεγονός του ελληνισμού ότι κανένας άλλος πολιτισμός δεν είχε τόσο πάθος για τον αθλητισμό και σπανίως ή ουδέποτε άλλοι λαοί δεν έδωσαν στον αθλητισμό ιερό χαρακτήρα και την ευρύτερη έννοια που του ανήκει. Αμέτρητες είναι οι αποδείξεις που μαρτυρούν τα κείμενα, μέσω θρησκείας, ζωής, ηθών και παράδοσης της πορείας του αθλητισμού τα οποία καταδεικνύουν γεννήτηρα του την χώρα που υπήρξε «η μητέρα παντός πολιτισμού».
Νίκος Σάμιος
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα Παντελής Τσάβαλος,
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη,
Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Βικιπαίδεια, Μυθικοί ήρωες αρχαίοι ολυμπιονίκες και η τηλεμαχία Χαρίλαος Χονδρονάσιος.
Διαβάστε ολόκληρη την δημοσίευση στο ΙΧΩΡ τεύχος 115.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου