Μάτιασμα

Η Μέδουσα, έργο του Peter Paul Rubens

Γέροντα, τη βασκανία την παραδέχεται η Εκκλησία;

- Ναι, υπάρχει και ειδική ευχή. Όταν κανείς λέει κάτι με φθόνο, τότε πιάνει το «μάτι».

(Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι Α΄, Με πόνο και αγάπη για το σύγχρονο άνθρωπο, Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος» Σουρωτή Θεσσαλονίκης 1998,σ. 109).

Η αθάνατη ελληνική ψυχή που ηθελημένα η άθελα της μέσα στις συνήθειες του ελληνικού λαού βαθιά κρυμμένη ζει, διατήρησε ανά τις χιλιετηρίδες διάφορες προλήψεις ακόμη και δεισιδαιμονίες όπως αυτή της βασκανίας και δεν προκαλεί κατάπληξη το ότι μέχρι σήμερα η επίσημη Χριστιανική Εκκλησία της Ελλάδος κρατάει στις ευχές της τις σχετικές με τη βασκανία λέξεις και Χριστιανοί από τη μια κάνουν το σταυρό τους και από την άλλη τρέχουν σε ξόρκια , μάγια, έχουν μάτια ως φυλαχτό....Αλλά, γιατί μάτι;

Στους μεσογειακούς λαούς ήδη από την αρχαιότητα ήταν βαθιά ριζωμένη και ευρύτατα διαδεδομένη η πίστη στο ‘κακό μάτι’, στη βλαπτική δύναμη του βλέμματος ορισμένων ανθρώπων απέναντι σε πρόσωπα και πράγματα αξιοζήλευτα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των αρχαίων ελληνικών οφθαλμωτών κυλίκων. Το ζευγάρι των ματιών που καταλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της εξωτερικής επιφάνειάς τους, λειτουργούσε από τη μια ως διακοσμητικό μοτίβο, κυρίως όμως ως αποτροπαϊκό σύμβολο για την προστασία αυτών που τις χρησιμοποιούσαν.
Με την πάροδο των αιώνων, οι θεοί που παλιά στην τέχνη παριστάνονταν άγριοι και αυστηροί, παραχωρούν πλέον τη θέση τους σε πιο ήπιες και μειλίχιες εκδοχές, όπως και η Μέδουσα, η οποία από φοβερή και αποκρουστική μορφή στα αρχαϊκά χρόνια, εξελίχθηκε σε άψυχο πρόσωπο ωραίας γυναίκας που μπορούσε να μαγνητίζει με την ομορφιά του και να πετυχαίνει τον αποπροσανατολισμό του «εχθρού». Τη μετεξέλιξη αυτή παρακολουθούμε και στα εκθέματα του Μουσείου της Ολυμπίας. Ανεξάρτητα από το αν τα προσωπεία αυτά καθαυτά ήταν όμορφα ή άσχημα, οπωσδήποτε δημιουργούσαν δέος στον θεατή και αίσθημα ασφάλειας σε αυτόν που τα χρησιμοποιούσε.

Με το τέλος και της ύστερης αρχαιότητας και την οριστική επικράτηση του χριστιανισμού, παύει οριστικά η χρήση του γοργονείου ως φυλακτού (οταν σκότωσε ο Περσέας με την βοήθεια της Αθηνάς την Γοργώ το κεφάλι της, -εξ ου και «Γοργόνειο»-, το παρέλαβε η θεά από τον ήρωα και το επέθεσε στην ασπίδα της, επειδή το κεφάλι της, ακόμη και νεκρό, πέτρωνε όποιον το κοίταζε) ή αποτροπαϊκού συμβόλου και αντικαθίσταται με άλλα χριστιανικά σύμβολα. Θα αναβιώσει ως θέμα την εποχή της Αναγέννησης, όταν η τέχνη κάνει στροφή και εμπνέεται από την αρχαιότητα. Έκτοτε χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό ή εμβληματικό μοτίβο, ακόμη μέχρι και σήμερα.

Η λεγόμενη «ασπίδα Strangford» από την Αθήνα. Η σωζόμενη κατά τα 2/3 ασπίδα του αγάλματος της Αθηνάς, ρωμαϊκό αντίγραφο του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς του Φειδία στον Παρθενώνα (3ος αι. μ.Χ.) . Στο κέντρο υπάρχει η κεφαλή της Μέδουσας

Πηγή 1

Πηγή 2

Πηγή 3