«Τέτοια πράγματα, φίλε μου
Γράφει ο Νίκος Σάμιος
Η Αρμενία την εποχή των Οροντιδών.
Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (120-180 μ.χ.χ. περίπου) γεννήθηκε στα Σαμόσατα, μια πόλη δίπλα στον ποταμό Ευφράτη, στο σημερινό Κουρδιστάν, στην ελληνική* τότε επαρχία με το όνομα Κομμαγηνή /τα Σαμόσατα λέγονται σήμερα Σαμσάτ, που λέγεται έτσι από τον Σάμο Β΄, ο λεγόμενος και ο Θεοσεβής και Δίκαιος από τη Δυναστεία των Οροντιδών ο οποίος ήταν ο 2ος βασιλιάς της Κομμαγηνής (130-109 π.χ.χ.) και είναι σήμερα κατεχώμενα από την Τουρκία.
Στην αρχή τον βρίσκουμε τον Λουκιανό μέσα στο εργαστήρι του θείου του, που ήταν γλύπτης. Στο μικρό Λουκιανό όμως δεν άρεσε καθόλου η γλυπτική, ούτε και ήθελε να δουλεύει μαζί με το θείο του.
ΤΟ "ΘΑΥΜΑ"
Αντί γι' αυτό η έντονη φιλομάθειά του τον έκανε να στραφεί στα γράμματα: στο έργο του "Περὶ τοῦ ἐνυπνίου" αφηγείται όχι πώς του είπε κάποιος σε όνειρο όπως στον Ιωσήφ ότι πρέπει να φύγει, αλλά λένε ότι άκουσε την φωνή των προγόνων του να λέει:
«Τοῖς πλείστοις οὖν ἐδοξε παιδεία μέν καί πόνου πολλοῦ καί χρόνου μακροῦ καί δαπάνης οὐ μικρᾶς καί τύχης δεῖσθαι λαμπρᾶς»
και αυτός "τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενος"<>πεπεισμένος υπακούοντας στην συμβουλή τους, πήρε την απόφαση του μετά από το όνειρο(1) που είδε τη νύχτα της επιστροφής του στο σπίτι.
Αυτό του έδωσε τη δυνατότητα να κάνει πολλά ταξίδια και να γνωρίσει πολλές χώρες. Από την Αντιόχεια της Συρίας, όπου εργάστηκε για πρώτη φορά ως ρήτορας, και τη Μικρασία, πέρασε στην Ελλάδα και ταξίδεψε πολλές φορές στην Ιταλία και τη Γαλατία. Γύρω στα σαράντα εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα, βιοποριζόμενος από τη σοφιστική <>«Δεύτερη Σοφιστική», και ασχολήθηκε παράλληλα με τον σατιρικό διάλογο και την επικούρεια φιλοσοφία. Ο Λουκιανός έγραψε πολλά έργα.
ΚΑΤΑΓΩΓΗ
Σε μια εποχή που οι διανοούμενοι φρόντιζαν να "ελληνοφέρνουν", τόνιζε πάντα τη Συριακή γεωγραφική καταγωγή (2) του, δίνοντας και το παράδειγμα ενός Έλληνα μετέχοντος της Ελληνικής Παιδείας (3). Aυτό ήταν κάτι τότε τελείως αυτονόητο. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι ο Πυθαγόρας. Πυθαγόρας ο Σάμιος λέγεται.
Ουδέποτε δήλωσε ο Λουκιανός ότι δεν ανήκει στο γένος των Ελλήνων, κείμενα του Λουκιανού σε κάποια άλλη <μητρική> γλώσσα δεν βρέθηκαν ποτέ, διότι απλά μητρική του γλώσσα ήταν τα ελληνικά.
Πάντως, είναι εντυπωσιακό, ότι ο Λουκιανός δεν γράφει σε παμφυλιακή διάλεκτο αλλά σε κυρίως σε αττική διάλεκτο, σε άψογο ρυθμό!
Η παμφυλιακή διάλεκτος
Εάν δεν ήταν Ελληνας, την τότε εποχή, θα έγραφε με σιγουριά σε ελληνιστική κοινή.
Οι πρόγονοι του όμως ήταν απο την Ελευσίνα (Τριπτόλεμος) και Ερέτρεια:
Στράβων
Βιβλίο ΙΣΤ
γι αυτό (αν και όχι μόνο) και η αττική διάλεκτος.
Κατά της δεισιδαιμονίας και του ξεπεσμού της θρησκείας.
Ο Πλούταρχος και αυτός την ίδια εποχή, δηλαδή όταν αρχίζουν να εισδύουν μονοθεϊστές σε θέσεις κλειδιά στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία καταγγέλει τον ξεπεσμό της πατροπαράδοτης ελληνικής θρησκείας λέγοντας ότι η Πυθία δεν εκφράζει πλέον τους χρησμούς της σε μέτρο(4), αλλά σε πεζό λόγο, όπως και τις ανησυχίες του για το μέλλον, στο "Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων".
Ο Λουκιανός όμως γνωρίζει ότι η σάτιρα είναι ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος και μια πολιτικο-κοινωνική πράξη. Είναι το γέλιο που στεγνώνει το δάκρυ, το αντίβαρο στην τραγική πλευρά της ζωής, το φαρμακερό βέλος στη φαρέτρα του αδύναμου κατά των ισχυρών.
Ο ρόλος της σάτιρας αρχίζει εκεί όπου τελειώνει η υπομονή των ανθρώπων για τα «κακώς κείμενα» που βλέπουν να υπάρχουν γύρω τους, χωρίς να διαθέτουν άλλα μέσα για ν' αντιδράσουν. Και ο Λουκιανός σατιρίζει με ευσέβεια:
«Αξιώνω, Δία, να μου επιτρέψεις να μιλήσω με παρρησία. Δεν θα μπορούσα άλλωστε να μιλήσω διαφορετικά·... Επικρίνω τα πάντα και λέω φανερά την άποψή μου, χωρίς να φοβάμαι κανένα ή να αποκρύπτω τη γνώμη μου από ντροπή. Έτσι οι πολλοί με θεωρούν ιδιαίτερα δυσάρεστο και εκ φύσεως συκοφάντη και με αποκαλούν δημόσιο κατήγορο»
Λουκιανός, Θεών εκκλησία 2 5-12
O Λουκιανός είναι επίσης αυτός ο οποίος άφοβα καυτηριάζει την παρακμή της φιλοσοφίας όπως και τους υπερόπτες ρήτορες και την πλειοψηφία του ευκολόπιστου πλήθους.
Το πρώτο sci-fi γράφτηκε στα ελληνικά
Ο Λουκιανός είναι, μεταξύ άλλων, ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας, με έργα για διαστημικά ταξίδια και αστροναύτες, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται τα "Αληθής ιστορία" και "Ικαρομένιππος".
Είστε λάτρεις του Ιουλίου Βερν ή του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς; Αν ναι ίσως θα σας ενδιέφερε να ξέρετε ότι, πολύ πριν από αυτούς τους θεωρούμενους «πατέρες» της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας ένας σατιρικός συγγραφέας των ελληνιστικών χρόνων, ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς, είχε ήδη εντρυφήσει στο είδος γράφοντας στα ελληνικά το πρώτο μυθιστόρημα που έστελνε τους ήρωές του σε μακρινούς κόσμους – σε παράξενους πλανήτες και νησιά αλλά και στη Σελήνη. Η συνέχεια ΕΔΩ* Βλ.: Ελληνίδες πόλεις στην Ασία.
(1)«Τοῖς πλείστοις οὖν ἐδοξε παιδεία μέν καί πόνου πολλοῦ καί χρόνου μακροῦ καί δαπάνης οὐ μικρᾶς καί τύχης δεῖσθαι λαμπρᾶς» Λουκιανός, Περί του ενυπνίου ή Βίος Λουκιανού 1 3-5
(2) καὶ μὴν ὅσα γε κἀμὲ Σύρον ὄντα εἰδέναι, εἰ μὴ/ Λουκιανός, Adversus indoctum
(3 )Η εν λόγω φράση του Ισοκράτη έχει ως εξής:
«Τοσούτον δ’ απολέλοιπεν η πόλις ημών περί το φρονείν και λέγειν τους άλλους ανθρώπους, ώσθ’ οι ταύτης μαθηταί των άλλων διδάσκαλοι γεγόνασιν και το των Ελλήνων όνομα πεποίηκεν μηκέτι του γένους, αλλά της διανοίας δοκείν είναι και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας.» (Πανηγυρικός, 50).
(Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας [η Αθήνα] όλους τους άλλους στην πνευματική ανάπτυξη και στην τέχνη του λόγου, ώστε οι δικοί της μαθητές έγιναν δάσκαλοι στους άλλους· το όνομα πάλι Έλληνες κατόρθωσε να μη συμβολίζει πια την καταγωγή, αλλά την καλλιέργεια του πνεύματος, και Έλληνες να ονομάζονται πιο πολύ όσοι δέχτηκαν τον τρόπο της δικιάς μας αγωγής και μόρφωσης παρά αυτοί που έχουν την ίδια με εμάς καταγωγή.)
Ο Ισοκράτης λοιπόν απευθυνόταν σε Έλληνες και παινεύοντας τη πόλη του, την Αθήνα, και το υψηλό επίπεδο παιδείας στο οποίο είχε φθάσει, υποστήριζε ότι αυτή η παιδεία αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνικής ταυτότητας για όλους τους Έλληνες. Δεν μιλούσε για τους ξένους, τους οπΠλούταρχος. Ηθικά 11. Περί του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν: Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίωνοίους αποκαλούσε βαρβάρους και καλούσε όλους τους Έλληνες σε πόλεμο εναντίον τους!
Με τη φράση αυτή ο Ισοκράτης, μαζί με άλλα επιχειρήματά του, υποστήριζε την Πανελλήνια Ιδέα του. Ειδικότερα, υποστήριζε ότι επειδή οι Έλληνες είναι πολιτιστικά πολύ ανώτεροι των Περσών, ήταν δυνατή η υλοποίηση της Πανελλήνιας Ιδέας (δηλαδή η ομόνοια και συνένωση) μέσα από την κοινή παιδεία. Ο Ισοκράτης με τον Πανηγυρικό λόγο του προσπαθεί να ενώσει τους Έλληνες υπό τη σκέπη της αθηναϊκής ηγεμονίας και χρησιμοποιεί προς τούτο την παιδεία και τον πολιτισμό, όπου η πόλη του είχε τα πρωτεία. :
(4) Πλούταρχος. Ηθικά 11. Περί του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν: Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων.
................................
Σχετικά θέματα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου