«δώρον άδωρον» Ο Αίας και ένα λουλούδι.

 

ΑΘΗΝΑ
Παντού και πάντα, του Λαέρτη γιε, το μάτι μου
σε παίρνει να βγαίνεις κυνηγός για να προλάβεις
την πλεκτάνη κάθε εχθρού. Όπως και τώρα
από ώρα σε κοιτώ στις ναυτικές σκηνές
του Αίαντα να γυροφέρνεις, πέρα
στην άλλη άκρη της παράταξης, ψάχνοντας ίχνη,
φρέσκα πατήματα μετρώντας, να καταλάβεις
είναι μέσα αυτός ή έξω.
Και νά που σαν λακωνικό λαγωνικό μυρίζοντας,
σε φέρνει ο δρόμος στο σωστό· ΣΟΦΟΚΛΗΣ Αἴας

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΙΑΝΤΑ

Ο Αίας, ή Αίαντας, ήταν ένας από τους μνηστήρες της Ωραίας Ελένης και ήταν δεσμευμένος με όρκο να υπερασπιστεί τη ζωή και την τιμή της. Έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο με 12 πλοία και μαζί με τον Αχιλλέα και τον Φοίνικα άσκησε τη διοίκηση του στόλου των επιτιθεμένων. Στην Ιλιάδα παρουσιάζεται ως ο δεύτερος πιο ανδρείος Αχαιός μετά τον Αχιλλέα και δυνατότερος του Τρώα ήρωα Έκτορα. Ο Όμηρος μάλιστα αναφέρει ότι διέθετε υψηλό ανάστημα: «μέγας, πελώριος και έρκος Αχαιών». Επίσης δεν υστερούσε και σε ομορφιά και ως χαρακτήρας περιγράφεται ως καλόκαρδος, ικανός να εμψυχώνει τους συμπολεμιστές του και να δίνει συμβουλές. Ο ίδιος έπαιξε σημαντικό ρόλο στη συμφιλίωση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα. Κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, υποχρέωσε κάποιον σύμμαχο βασιλιά των Τρώων, στη θρακική χερσόνησο, να του καταβάλει φόρο σε χρυσό και σε σιτηρά. Επίσης, κατέλαβε μια φρυγική πόλη, σκότωσε τον βασιλιά της Τελεύτα και πήρε σκλάβα την κόρη του Τέκμησσα. Σε κάποια μεταγενέστερη φάση, μονομάχησε με τον Έκτορα, αλλά παρόλο που αποδείχτηκε ανώτερος, τελικά η νύχτα τους ανάγκασε να κηρύξουν ισοπαλία, χωρίς νικητή. Μετά την μονομαχία οι δύο ήρωες αντάλλαξαν δώρα. Ο Αίας έλαβε ως ένδειξη τιμής από τον Έκτορα το ξίφος του, ενώ ο ίδιος του χάρισε τη ζώνη του. Όταν ο Πάτροκλος και ο Αχιλλέας σκοτώθηκαν, ο Αίας πέτυχε να αντιμετωπίσει πλήθος εχθρών και να αποσπάσει από τα χέρια τους τα σώματα των νεκρών ηρώων. Εξοργίστηκε όμως, όταν τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα δόθηκαν τιμητικά στον Οδυσσέα και νιώθοντας εξαιρετικά μειωμένος, κρίθηκε κατώτερος των περιστάσεων σε σημείο που αποπειράθηκε να δολοφονήσει τους αρχηγούς των Αχαιών. Τότε η θεά Αθηνά του προκάλεσε πνευματική διαταραχή και τον έκανε να ξεσπάσει πάνω σε ένα κοπάδι πρόβατα. Όταν συνήλθε το πρωί και διαπίστωσε σε πόσο οικτρή κατάσταση είχε περιπέσει, τερμάτισε τη ζωή του, πέφτοντας πάνω στο ξίφος του.

* Στον Αίαντα του Σοφοκλή οφείλει η γλώσσα μας μια πασίγνωστη παροιμιακή , εκεί καταγράφεται πρώτη φορά, η φράση «δώρον άδωρον» η οποία ανάγεται στον στίχο 665 του Αίαντα. Στον απατηλό του λόγο, ο Αίαντας κρατάει το ξίφος που του είχε κάνει δώρο ο Έκτορας και λέει πως θα πάει να το θάψει κάπου, γιατ’ είναι ανώφελο δώρο εχθρού, όπως άλλωστε λέει κι η παροιμία:

ἀλλ᾽ ἔστ᾽ ἀληθὴς ἡ βροτῶν παροιμία,
ἐχθρῶν ἄδωρα δῶρα κοὐκ ὀνήσιμα.

Και νά που βγαίνει η παροιμία σωστή: άδωρα των εχθρών
τα δώρα, ανώφελα. (Μαρωνίτης)

* Ένας ακόμα στίχος του έργου που έγινε διάσημος είναι ο τελευταίος στίχος, τα τελευταία λόγια που προφέρει ο Αίαντας πριν αυτοκτονησει (865):

τοῦθ᾽ ὑμὶν Αἴας τοὔπος ὕστατον θροεῖ,
τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ἐν Ἅιδου τοῖς κάτω μυθήσομαι.

Αυτά τα λόγια τα στερνά σε σας τα λέει ο Αίας,
και τ᾽ άλλα κάτω θα τα πω σ᾽ αυτούς που ᾽ναι στον Άδη. (Σίδερης)

Ακριβώς αυτός ο τελευταίος στίχος έδωσε στον Καβάφη την εμπνευση και τον τίτλο για ένα ποίημά του, από τα Κρυμμένα.

 Αυτό ακριβώς λέει ο Αγαμέμνονας, όταν υποστηρίζει πως πρέπει να παταχθεί η ανομία και να μείνει άθαφτος ο Αίαντας (1250-1254):

….. οὐ γὰρ οἱ πλατεῖς
οὐδ᾽ εὐρύνωτοι φῶτες ἀσφαλέστατοι,
ἀλλ᾽ οἱ φρονοῦντες εὖ κρατοῦσι πανταχοῦ.
μέγας δὲ πλευρὰ βοῦς ὑπὸ σμικρᾶς ὅμως
μάστιγος ὀρθὸς εἰς ὁδὸν πορεύεται.

Γιατί
δεν είναι οι μπρατσωμένοι, με μεγάλες πλάτες,
που μένουν πάντα σταθεροί, αλλ᾽ όσοι έχουνε
γερό μυαλό, αυτοί παντού υπερέχουν.
Ακόμη κι ένα βόδι με ράχη στιβαρή, όταν του πέσει, λίγο
έστω, μαστίγιο στη ράχη, μπαίνει ξανά στον ίσιο δρόμο. (Μαρωνίτης)

Δεν μετράει η σωματική ρώμη αλλά το γερό μυαλό, αυτό ακριβώς που μας λέει και ο Αρχίλοχος:

Δεν θέλω εγώ το στρατηγό ψηλό, κορδάτο,

με μπούκλες μυρωμένες, καλοξυρισμένο·

κοντός ας είναι, με στραβά κανιά, μονάχα

στέρια στο χώμα να πατά, καρδιά γεμάτος.

Μετ. Ι.Θ. Κακριδής /ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ απ. 114 West

 Στο Διαδικτυο μπορούμε να βρούμε το έργο του Σοφοκλή στον πλούσιο ιστότοπο Μνημοσύνη του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και μάλιστα σε τρεις μεταφράσεις αντικριστά στο αρχαίο κείμενο: του Δημήτρη Μαρωνίτη, του Τάσου Ρούσσου και του Ζήσιμου Σίδερη, από το 1904.

  Ο ίδιος ο Παυσανίας/στα Αττικά, για τον Αίαντα, μας δίνει κάποιες πληροφορίες...:

Μπορεί κανείς να δει στη Σαλαμίνα τα ερείπια της αγοράς, ένα ναό του Αίαντα και ένα άγαλμα από ξύλο εβένου. Ακόμα και σήµερα οι Αθηναίοι τιμούν τον Αίαντα και τον γιο του Ευρυσάκη, γιατί υπάρχει πάντοτε στην Αθήνα βωμός του Ευρυσάκη. Κοντά στο λιμάνι της Σαλαμίνας υπάρχει µια πέτρα όπου λέγεται πως ο πατέρας του Αίαντα, ο Τελαμώνας, είχε καθίσει να παρακολουθήσει να ξεμακραίνουν τα πλοία, που έπαιρναν τους γιους του στην Αυλίδα, στην εκστρατεία των Ελλήνων εναντίον της Τροίας.

 

Εκείνοι που κατοικούν στη Σαλαμίνα λένε πως μετά το θάνατο του Αίαντα, είδαν για πρώτη φορά ένα λουλούδι

να φυτρώνει στο νησί τους. Είναι ένα λευκό άνθος με κόκκινα στίγµατα, λίγο πιο μικρό από τον κρίνο. ΄Εχει γραμμές σαν αυτές του υακίνθου. Άκουσα επίσης, σχετικά με τον Αίαντα, πως υπήρχει μια παράδοση των Αιολέων: μετά το ναυάγιο του Οδυσσέα, τα κύματα ξέβρασαν τα όπλα του Αχιλλέα µέχρι τον τάφο του Αίαντα. Όσο για το ανάστηµα του ήρωα αυτού, κάποιος από τη Μυσία μου διηγήθηκε τα εξής: μπήκε στο μνήμα του Αίαντα γιατί το μέρος του τάφου από την πλευρά της θάλασσας είχε καταστραφεί από τα κύματα, και έτσι συμπέρανε το μεγάλο ανάστημα του νεκρού. Τα κόκαλα των γονάτων του, που οι γιατροί ονοµάζουν επιγονατίδες, είχαν το μέγεθος του δίσκου που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο πένταθλο! 

 Λέγεται ότι κάποιες μέλισσες πήγαν εκεί και επικονίασαν το λουλουδάκι, το οποίο σήμερα το βλέπουμε σε διάφορες μορφές, από την Ηλεία έως την Γερμανία, και ακόμα παραπέρα...

Νίκος Σάμιος

Πηγές:

Βικιπαίδεια

Ομήρου Ιλιάδα

Σοφοκλής

https://salamina-press.blogspot.com/2017/09/blog-post_83.html?m=0

 https://sarantakos.wordpress.com/2019/03/26/aias/