ΠΑΝικός

 Σε εσένα υπέρμαχε Πολέμαρχε 

Σου αποδίδω με ευγνωμοσύνη
την ένδοξη νίκη, επειδή μας λυτρώσες απο τις
φοβερές συμφορές

 Αλλά Συ, επειδή Έχεις
ακατανίκητη δύναμη, ελευθέρωσέ με από κάθε
είδος κινδύνου, για να Σου φωνάζω δυνατά:
Χαίρε, Μέγα Πάνα! Νίκος Σάμιος

Όλυμπων κορφές και Παρνασσών!

 Κι απ’ τη σκέψη κι απ’ τα μέτρα μας γίνοντ’ άνθρωποι και Παρθενώνες· πέρα ώς πέρα στην ψυχή μια νεκρανάσταση! 

Το μεγάλο Πάνα ολόχαροι ξαναπροσκυνάν οι αιώνες

 Κωστής Παλαμάς (1859-1943)ΛΟΓΟΣ Ε΄ Ο θάνατος των αρχαίων ...(απόσπασμα)

Η ιστορία αρχίζει να ξετυλίγεται τις κρίσιμες ώρες πριν από τη μάχη του Μαραθώνα. Οι Αθηναίοι χρειάζονται βοήθεια και στέλνουν αγγελιαφόρο στη Σπάρτη τον Φειδιππίδη για να ζητήσει τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων. Εκείνοι προφασίζονται πως δεν μπορούν να συνδράμουν τους Αθηναίους λόγω κάποιας θρησκευτικής τελετής. Ο Φειδιππίδης παίρνει τον δρόμο της επιστροφής βαθιά προβληματισμένος για το τι μέλλει γενέσθαι. Στον δρόμο του, όπως μαρτυρεί και ο Ηρόδοτος, συναντά τον Πάνα που του υπόσχεται πως θα στηρίξει τον αγώνα των Αθηναίων.

 Πράγματι εμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης και άρχισε να φωνάζει δυνατά και επαναλαμβανόμενα το όνομά του. Οι Πέρσες τρόμαξαν υπερβολικά (η -διεθνής-λέξη πανικός ετυμολογείται από τον Πάνα και υπάρχει μόνο μετά την μάχη του Μαραθώνα)

και οι Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση για να κερδίσουν τη μάχη. Όταν τελείωσε η πολεμική περιπέτεια, το 490 π.χ.χ., οι Αθηναίοι επέλεξαν το συγκεκριμένο σπήλαιο για να τιμήσουν τον θεό που τους υποστήριξε. Λάξεψαν πάνω στον βράχο μικρές κόγχες για να αποθέτουν τις προσφορές τους: ειδώλια, μικρά γλυκά από μέλι και γάλα, αλλά και ανάγλυφα που απεικονίζουν τον τιμώμενο θεό μαζί με τον —κατά μία εκδοχή— πατέρα του Ερμή ή με Νύμφες, ενώ ίδρυσαν και άλλα μικρά ιερά για τη λατρεία του στην Πάρνηθα, στη Βάρη και τον Μαραθώνα. 

Με την επικράτηση του χριστιανισμού μετατράπηκε —όπως σχεδόν όλα τα αρχαία ιερά— σε εκκλησία και αφιερώθηκε στον Άγιο Αθανάσιο, αλλά με τον καιρό, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εγκαταλείφθηκε

Τα παιδιά της γειτονιάς που έπαιζαν εκεί γύρω κατά τον 19ο αιώνα ανακάλυψαν μια ξεθωριασμένη τοιχογραφία από την εποχή που το σπήλαιο λειτουργούσε ως εκκλησία, αλλά ουδείς μπορούσε να αναγνωρίσει σε ποιον άγιο ανήκε η μορφή. Έτσι, αποφασίστηκε να βαφτιστεί Άγιος Αλανιάρης, καθώς τον είχαν ανακαλύψει τα αλάνια της περιοχής.

 Και αφού επίσημη γιορτή δεν υπήρχε για αυτό τον ιδιότυπο άγιο οι κάτοικοι είχαν επιλέξει να γιορτάζουν τη μνήμη του το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, όταν έφταναν στον χώρο με αναμμένες λαμπάδες και έστηναν γιορτή με κρασί και φαγητό. Τελετή που διατηρήθηκε έως τα μέσα της δεκαετίας του 1930, οπότε και ο χώρος αποκλείστηκε με περίφραξη.

Ο Κωστής Παλαμάς για τον Πάνα

H αρχαία ψυχή ζεί μέσα μας
αθέλητα κρυμμένη
ο μέγας Παν δεν πέθανε
όχι, ο Πάν δεν πεθαίνει.

Πέρα ως πέρα στην ψυχή μας νεκρανάσταση
τον μεγάλον Πάνα ολόχαροι
ξαναπροσκυνούν οι αιώνες

Φωτογραφία:Το σπήλαιο του Πανός στην Ακρόπολη.Στη βορειοδυτική πλευρά του Ιερού Βράχου