Ο μύθος του Ερυσίχθονα μέσα από τη ματιά 61 καλλιτεχών

Ο μύθος του Ερυσίχθονα

μιλάει για την έλλειψη μέτρου στην κατανάλωση, για την ασυδοσία και τις -επίκαιρες θα προσθέταμε- συνέπειές τους. Πιο συγκεκριμένα ίσως, για την αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την καταστροφή του περιβάλλοντος. Τώρα, ο μύθος του Ερισύχθονα ξαναζεί μέσα από τη δουλειά 61 καλλιτεχνών. Κοντοσφύρης, Χαρίσης, Μόσχος, Μπεχράκη, αλλά και Τέτσης, Μανουσάκης, Μαντζαβίνος... Κάποιοι δημιουργούν τις δικές τους αφηγήσεις για τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Αλλοι κάνουν συνειρμούς πέραν της περιβαλλοντικής διάστασης του μύθου.

Σε μια αυστηρά θεματική έκθεση, που φιλοξενείται στο Πολιτιστικό Κέντρο Ελευσίνας «Λεωνίδας Κανελλόπουλος» και είναι οργανωμένη από το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, σύγχρονοι καλλιτέχνες κατανοούν με τον δικό τους τρόπο την ιστορία του Ερυσίχθονα. Με σχεδόν το 90% των έργων να έχουν δημιουργηθεί ειδικά για την περίσταση, η έκθεση αφηγείται μια πολύ συγκεκριμένη ιστορία, αποφεύγοντας το χιλιοειπωμένο κλισέ της «έκθεσης, αφιερωμένης στο περιβάλλον».

"Ναι λοιπόν, φτιάξε το δώμα, σκύλε, να τραπεζώνεις συχνά. Αφού αυτό είναι που επιθυμείς, από εδώ και πέρα συχνά πυκνά θα τρως!" Αυτό είπε η θεά, και μεγάλα βάσανα περίμεναν τον Ερυσίχθονα... Υπερπολυτελές "δώμα" ονειρευόταν να φτιάξει ο Ερυσίχθων με τα δέντρα που διέταξε να κοπούν από το άλσος της Δήμητρας. Οταν τον κατάλαβε η θεά και μεταμορφωμένη σε ιέρεια τον προέτρεψε να σταματήσει την καταστροφή, ο περήφανος άνδρας την έδιωξε κακήν κακώς: "Μη σου μπήξω τούτο το τσεκούρι στο κορμί", της είπε ο άμοιρος. Μέγα λάθος. Γιατί η θεά θύμωσε πάρα πολύ, τιμωρώντας τον με μια "φοβερή και άγρια πείνα". Ο μύθος λέει ότι "ο δυστυχής, όσο κι αν έτρωγε, άλλο τόσο επιθυμούσε να φάει". Μέχρι που στο τέλος έφαγε τα ίδια του τα άκρα και στο τέλος πέθανε.

Νοήματα
Η αλήθεια είναι ότι πριν αρχίσετε τη βόλτα στο κτίριο που στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Ελευσίνας, καλό είναι να προμηθευτείτε τον κατάλογο από την είσοδο. Διαβάστε τον μύθο του Ερυσίχθονα όπως σώζεται στον ύμνο του ποιητή Καλλίμαχου για τη θεά Δήμητρα, στα αρχαία ή στα νέα ελληνικά, από την αρχή ώς το τέλος. Γιατί, καθώς θα κάνετε τη βόλτα σας, κάποιοι στίχοι θα ξεπηδούν από τη σελίδα όλο νόημα. Ο κέρινος προσκυνητής του Κώστα Τσιρώνη για παράδειγμα, ίσως να σας επαναφέρει στην εξής εικόνα: "Κι όπως στον ήλιο το κερί έτσι κι αυτός έλιωνε, ωσότου η μύτη και τα οστά μονάχα μείναν στον ταλαίπωρο". Κάποιοι συνειρμοί είναι αυτονόητοι. Αλλοι, όχι τόσο: για να γίνουν οι συσχετισμοί, απαιτείται η δική σας φαντασία. Οι ροκ "Μύγες" της Ιωάννας Θέμελη, π. χ., κυριολεκτούν λιγότερο. Ισως η ανικανότητά τους να σταθούν ακίνητες να θυμίζει την "αγιάτρευτη αρρώστια" του πρωταγωνιστή μας. Ισως συμβολίζουν το τελευταίο και πιο αισχρό στάδιο της κατανάλωσης.

Σε τέσσερις φάσεις
Η ιστορικός τέχνης Λουίζα Καραπιδάκη, επιμελήτρια της έκθεσης και μόνιμη συνεργάτις του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, αναφέρεται στο "σενάριο" της έκθεσης, που "αποτελείται από τέσσερις ενότητες, τους σταθμούς ζωής ενός δάσους που ταυτίζονται με τους βασικούς σταθμούς ζωής του πρωταγωνιστή του αρχαίου μύθου: την ευφορία, την αμέλεια, την καταστροφή και την επόμενη μέρα". Ολα μαζί, τα έργα είναι στημένα έτσι ώστε να αφηγηθούν μια πολύ συγκεκριμένη ιστορία: "Πώς από την πληρότητα, λόγω της ασυνειδησίας και της ασυδοσίας, μπορούμε να φτάσουμε σε μια καταστροφή. Και πώς μπορούμε να βγούμε από την καταστροφή. Η εποχή μας, έτσι κι αλλιώς, χαρακτηρίζεται από μια απίστευτη ασυδοσία, είτε είναι στην τροφή είτε στις πράξεις που κάνουμε, στην υπερκόπωση, σε όλα αυτά που μας περιτριγυρίζουν. Το αποτέλεσμα είναι μια καταστροφή που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Την επόμενη μέρα, τι κάνουμε; Υπάρχει αισιοδοξία; Υπάρχει προβληματισμός; Υπάρχει λύση; Ή μόνο ρομαντισμός;"

Στην πρώτη ενότητα ξεχωρίζουν δύο βίντεο: το έργο της Λήδας Αλεξίου, τα "Ιδανικά τοπία", και αυτό του Γρηγόρη Μαρκάτου, "Moving harmony". Ο ηχηρός ρυθμός του έργου του Μαρκάτου έρχεται σε αντίθεση με την ησυχία που αποπνέει το τοπίο της Αλεξίου. Και όμως, και τα δύο έργα μοιράζονται μια έννοια για τις δύσκολες ισορροπίες στη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης.

Το δεύτερο επίπεδο της έκθεσης φιλοξενεί σίγουρα τις πιο δυνατές εικόνες. Εδώ θα βρείτε έργα που ξεφεύγουν από το σενάριο του περιβάλλοντος. Ο Χρήστος Χαρίσης αναπαριστά με ρεαλισμό τον κόσμο των ναρκωτικών, ενώ ο Δημήτρης Τζάνης μάς χαρίζει μια ανθρωπόμορφη (ή τερατόμορφη;) "Αδηφαγία" στην "Ακηδία και Ραστώνη".

Προπάθεια κυριαρχίας του ανθρώπου στη φύση, το ακόρεστο της ψυχής, συμμετοχή στην απώλεια και στην οδύνη... Η ενότητα "ποινή, αυτοκαταστροφή" φιλοξενεί ένα εύστοχο, "επικίνδυνο" παιχνίδι, το διαδραστικό βίντεο του Πέτρου Βελλή. Ανάψτε τον αναπτήρα που είναι ακουμπισμένος μπροστά σε κάτι που μοιάζει με τεραστίων διαστάσεων ζωγραφιά νηπίου... Η "φλόγα" του θα σας εκπλήξει.

Πρόγραμμα «Δάσος - Ζωή - Πολιτισμός»
Το πιο πιθανό είναι θυμάστε αμυδρά κάποια από τα έργα της έκθεσης, σκορπισμένα σε διάφορα σημεία της πόλης. Τους περασμένους μήνες, το Δίκτυο Μουσείων του Κέντρου της Αθήνας ενέταξε την έκθεση "Ερυσίχθων" στις δραστηριότητές του, ως πρώτη κοινή εκδήλωση 18 μουσείων. Αυτή ήταν μια πρώτη γεύση, σε κάποιο φουαγέ, σε κάποιο καφέ μουσείου. Τώρα, από το κέντρο της Αθήνας, τα έργα ταξιδεύουν στην Ελευσίνα και μαζεύονται όλα μαζί για πρώτη φορά, έως τις 3 Οκτωβρίου. Για μια ημερήσια απόδραση, που μπορεί κάλλιστα να συνδυαστεί με κάποιο φεστιβαλικό θέαμα στο πολύ κοντινό Παλαιό Ελαιουργείο.

Η έκθεση διοργανώνεται στο πλαίσιο του προγράμματος "Δάσος-Ζωή-Πολιτισμός", μια συνεργασία της Ακαδημίας Αθηνών και του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Ελευσίνας "Λεωνίδας Κανελλόπουλος", Δραγούμη 37, Παραλία Ελευσίνας, τηλ. 210-55.44.325.

Πηγή Καθημερινή, ixorcosmos