Ο Θησέας, η γιορτή Ασούρα και ο...Επιτάφιος!

Ο Ἀλὴς ἦταν ἐξάδελφος τοῦ Προφήτη Μωάμεθ καὶ ἄντρας τῆς κόρης του Φατιμᾶς. Ἀποδέχτηκε τὴ διδασκαλία τοῦ Μωάμεθ πρῶτος, μετὰ τὴ σύζυγο τοῦ προφήτη Χατιτσὲ ἢ κατ᾿ ἄλλη παράδοση, δεύτερος μετὰ τὸν πεθερὸ τοῦ Προφήτη Ἀμποὺ Μπέκρ. Ὁρίστηκε ἀπὸ τὴν Σύνοδο τῶν ἱδρυτικῶν στελεχῶν τοῦ Ἰσλὰμ ὡς τέταρτος Χαλίφης, τοποτηρητὴς τοῦ Προφήτη. Οἱ ὀπαδοί του, οἱ Ἀλῆδες ἢ Ἀλεβίτες ἢ Ἀλαουίτες ἢ Σιίτες, θεώρησαν πὼς ἦταν ὁ νόμιμος διάδοχος τοῦ Μωάμεθ. Οἱ ὑπόλοιποι Μουσουλμάνοι ποὺ θεωροῦν ὅτι ὁ τοποτηρητὴς τοῦ Προφήτη ἔπρεπε νὰ ἐκλέγεται, δέχονται τὸν Ἀλῆ ὡς μεγάλο Ἅγιο τοῦ Ἰσλάμ. Δολοφονήθηκε ἀπὸ ὀπαδοὺς τοῦ ἀντιπάλου κόμματος, ἀλλὰ οἱ Ἀλεβίτες δὲ δέχτηκαν ποτὲ πὼς πέθανε καὶ περιμένουν πὼς θὰ ξαναγυρίσει. Οἱ Ἀλεβίτες ἔδειξαν πάντα περισσότερη ἀνοχὴ ἀπέναντι στὶς ἄλλες θρησκεῖες καὶ ἰδιαίτερα ἀπέναντι στὸν Ἀνατολικὸ Χριστιανισμό. Ἄλλωστε δέχονται τὴν Ἁγία Τριάδα, τὴν ἀρχὴ τῆς τριαδικότητας, ἐνῶ οἱ ἄλλοι Μουσουλμάνοι ἦταν εἴτε μονιστές, σὰν τοὺς Ἰουδαίους, εἴτε δυϊστές, σὰν τοὺς Παυλικιανοὺς τῆς Μικρασίας καὶ τοὺς Μανιχαίους τῶν Βαλκανίων.Ἀσλάνι, ἀπὸ τὴν τούρκικη λέξη «ἀρσλὰν» σημαίνει λιοντάρι. Ἡ παρομοίωση τοῦ Ἀλῆ μὲ λιοντάρι τοῦ Θεοῦ, θυμίζει ἀνάλογη παρομοίωση τοῦ Χριστοῦ: «ἀναπεσὼν ἐκοιμήθη ὡς λέων, τὶς ἐγερεῖ αὐτόν»!Ὁ Χουσεῒν ἦταν δευτερότοκος γιὸς τοῦ Ἀλῆ. Μετὰ τὴ δολοφονία τοῦ πατέρα του δὲ συμφώνησε μὲ τὴν παραίτηση τοῦ ἀδελφοῦ του πρὸς ὄφελος τοῦ Μωάβια καὶ κήρυξε ἐπανάσταση ἐνάντια στὴν ἐξουσία τῆς Δαμασκοῦ. Ὁ στρατὸς ποὺ ἔστειλε ὁ Γεζίντ, ὁ γιὸς τοῦ Μωάβια, συνάντησε τοὺς Ἀλεβίτες στὴν Κέρμπελα ἢ Καρμπάλα, κοντὰ στὸν Εὐφράτη, στὶς 10 Ὀκτωβρίου τοῦ 680. Στὴ μάχη ἔπεσε ὁ Χουσεῒν μαζὶ μὲ δεκαεννιὰ ἄλλα μέλη τῆς οἰκογένειας τοῦ Ἀλῆ καὶ πολλοὺς ὀπαδούς του. Ἡ ἐπέτειος τοῦ θανάτου του γιορτάζεται κάθε χρόνο σὰν ἑβδομάδα τῶν Παθῶν, μὲ πένθιμες τελετὲς κατὰ τὶς ὁποῖες οἱ πιστοὶ αὐτομαστιγώνονται καὶ στηθοχτυπιοῦνται, ὅπως κάνουν σὲ ἔνδειξη πένθους καὶ μετὰ ἀπὸ τὴν ἀπώλεια κάποιου δικοῦ τους ἢ κάποιου ἡγετικοῦ τους στελέχους. Στὶς τελετὲς αὐτὲς παίζεται κι ἕνα μελωδικὸ δράμα, ὀνομαζόμενο «ταζιέ», ἀνάλογο μὲ τὸν Ἐπιτάφιο Θρῆνο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.
Ο χορός Σεμά των Αλεβήδων
"Τούρνα, τούρνα, μας έπιασε φουρτούνα", λέει το τραγούδι. Οι παλιότεροι ίσως θυμούνται ότι τούρνα είναι ο γερανός, το αγέρωχο πουλί που αφήνει κάθε φθινόπωρο τον Βορρά για να ξεχειμωνιάσει στο Ιράκ, στο Ισραήλ, στην Τουρκία, στο Σουδάν… Και που, καθώς πετά, ζωγραφίζει σπειροειδή, χορευτικά σχήματα, ακολουθώντας τα ρεύματα του αέρα. Όταν μάλιστα αρχίζει η εποχή των ερώτων του χορεύει έναν χορό δυνατό, αλλά γεμάτο χάρη.
Ο γερανός λοιπόν ενέπνευσε στους ανθρώπους τη διάθεση να μιμηθούν το πέταγμα και τον χορό του. Ο Θησέας –μας παραδίδει ο Πλούταρχος1– πρωτοχόρεψε στη Δήλο έναν «γέρανο χορό» με τα αγόρια και τα κορίτσια της Αθήνας που έσωσε από τον Μινώταυρο. Στο ίδιο νησί, μερικούς αιώνες μετά τον χορό του μυθικού ήρωα, νέοι και νέες χόρευαν τον γέρανο κρατώντας λαμπάδες προς τιμήν της Αφροδίτης2. Οι πηγές μιλάνε επίσης για παρόμοιους γέρανους ή αγέρανους χορούς κατά τα βυζαντινά και νεότερα χρόνια3. Οι γέρανοι αυτοί αναφέρονται ως χοροί μικτοί, για άντρες και γυναίκες που χόρευαν ταυτόχρονα, με κινήσεις γυριστές, κυκλικές, όπως αυτές του γερανού.
Το χορευτικό πέταγμα και το ερωτικό παιχνίδι της τούρνας ενέπνευσαν επίσης, σύμφωνα με τους αλεβήδες της Ανατολίας και της Θράκης, τη σεμά’ (semah4), τον σημαντικότερο τελετουργικό τους χορό. Παρόλο που η σεμά’ διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, όλες οι παραλλαγές της μοιράζονται ορισμένα σταθερά συμβολικά, τελετουργικά και μορφολογικά στοιχεία, τα οποία κωδικοποιούν τις αξίες που χαρακτηρίζουν την αλεβιτική παράδοση. Ο χορός σεμά’ είναι η κορύφωση της τελετής «τζεμ» (cem)5, η οποία αποτελεί την κυριότερη θρησκευτική και κοινωνική εκδήλωση των αλεβήδων. Είναι μάλλον αδύνατο να ξεχωρίσουμε τη σεμά’ από το τζεμ. Οι αλεβήδες χορεύουν βεβαίως και άλλους παραδοσιακούς χορούς, κάποιοι από τους οποίους μάλιστα θυμίζουν έντονα τη σεμά’. Τους χορούς αυτούς όμως τους αποκαλούν «χορούς διασκέδασης», και τους διαχωρίζουν από τη σεμά’, που θεωρείται ιερή. Ακόμα και οι αλεβήδες που δηλώνουν άθεοι (και δεν είναι λίγοι, καθώς ο τουρκικός αλεβισμός συνδέθηκε αρκετά στενά με πολιτικά κινήματα της Αριστεράς, ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70), πιστεύουν ότι η σεμά’ συμπυκνώνει το συμβολικό φορτίο του τζεμ, αγγίζοντας την ουσία της αλεβιτικής κοσμοθεωρίας.
Το τζεμ (που επίσης αναφέρεται ως αϊν-ι τζεμ, ayn-i cem) τελείται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο σε κάθε αλεβιτική κοινότητα6. Ο χώρος της τελετής είναι συνήθως ένα μεγάλο σπίτι, κάποια αυλή ή πλατεία ενώ, τα τελευταία χρόνια, πληθαίνουν τα τζεμ σε αίθουσες κέντρων διασκέδασης ή σε δημόσιους χώρους. Στις μεγάλες πόλεις, το τζεμ τελείται κατά κανόνα στα «πολιτιστικά κέντρα»7 των αλεβήδων. Οι άντρες και οι γυναίκες παρίστανται ταυτόχρονα στην τελετή, καταλαμβάνοντας, στις περισσότερες περιπτώσεις, τελετουργικά προκαθορισμένους χώρους, ενώ, σπανιότερα, κάθονται αναμεμειγμένοι όπου θέλουν –κάτι που ισχύει ιδιαίτερα για τους πολύ μικρούς και τους πολύ μεγάλους.
Η όλη τελετουργία διευθύνεται από τον ντεντέ της κάθε περιοχής, που κατά λέξη σημαίνει «παππούς» ή «πρεσβύτερος», ο οποίος κατέχει κεντρική θέση στην αλεβιτική ιεραρχία. Γενικότερα, ο ντεντέ επιτελεί έναν σημαντικό κοινωνικό ρόλο, καθώς είναι επιφορτισμένος με το καθήκον να συμβουλεύει, να συμπαραστέκεται, να οργανώνει την αλεβιτική κοινότητα και να φροντίζει, κατά το δυνατόν, για την τήρηση των αλεβιτικών αρχών. «Συνδιευθυντές», κατά κάποιον τρόπο, του τζεμ είναι δώδεκα ηλικιωμένοι άντρες, που κάθονται σε σειρά (ή ημικυκλικά) εκατέρωθεν του ντεντέ. Το τζεμ περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τραγούδια που είτε αναφέρονται στους «αγίους» και τους «μάρτυρες»του αλεβισμού Oι μάρτυρες αυτοί ταυτίζονται εν μέρει με αυτούς των σιιτών (με κυριότερο τον Χουσεΐν, γιο του Αλή, που σκοτώθηκε στην Κέρμπελα –ή αλλιώς Καρμπάλα– προς το τέλος του 7ου μ.Χ. αι.).
Πηγές http://www.phys.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/xeimerinoi/2005_h_mastorantza_toy_erntempil.htm, http://stepdance.gr/dance/frontArticleShow.jsp?id=55
. Ἡ ἐπέτειος τοῦ θανάτου του Χουσεῒν γιορτάζεται (γιορτή Ασούρα) κάθε χρόνο σὰν ἑβδομάδα τῶν Παθῶν, μὲ πένθιμες τελετὲς κατὰ τὶς ὁποῖες οἱ πιστοὶ αὐτομαστιγώνονται καὶ στηθοχτυπιοῦνται όπως θα δείτε στο βίντεο: