Δελφοί: άβολες αλήθειες του ομφαλού της γης

Άποψη της πρόσοψης και της οροφής και αποκατάσταση της εμπρόσθιας και της πλαϊνής όψης του δελφικού Θησαυρού των Αθηναίων. Φωτογραφία:ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Η προϊστορία των Δελφών

Οι Δελφοί ήταν ο ομφαλός της γης, όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, συναντήθηκαν οι δύο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του σύμπαντος για να βρει το κέντρο του κόσμου, και για πολλούς αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνισμού. Η ιστορία των Δελφών χάνεται στην προϊστορία και στους μύθους των αρχαίων Ελλήνων. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ αρχικά υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη γυναικεία θεότητα της Γης, και φύλακάς του ήταν ο φοβερός δράκοντας Πύθων. Ο Απόλλωνας σκότωσε τον Πύθωνα και το δικό του ιερό ιδρύθηκε από Κρήτες που έφθασαν στην Κίρρα, το επίνειο των Δελφών, με τη συνοδεία του θεού, μεταμορφωμένου σε δελφίνι. Ο μύθος αυτός σχετικά με την κυριαρχία του Απόλλωνα επιβίωσε σε εορταστικές αναπαραστάσεις που γίνονταν στους Δελφούς, τα Σεπτήρια, τα Δελφίνια, τα Θαργήλεια, τα Θεοφάνεια, και, βέβαια, τα περίφημα Πύθια, που τελούνταν για να θυμίζουν τη νίκη του θεού εναντίον του Πύθωνα και περιελάμβαναν μουσικούς διαγωνισμούς και γυμνικούς αγώνες.
Τα παλαιότερα ευρήματα στην περιοχή των Δελφών χρονολογούνται στη νεολιθική εποχή (4000 π.Χ.) και προέρχονται από το Κωρύκειο Άντρο, σπήλαιο στον Παρνασσό, όπου τελούνταν οι πρώτες λατρείες. Εντός των ορίων του ιερού βρέθηκαν κατάλοιπα μυκηναϊκού οικισμού και νεκροταφείου. Τα ίχνη κατοίκησης είναι ελάχιστα και πολύ αποσπασματικά μέχρι τον 8ο αι. π.Χ., περίοδο κατά την οποία επικράτησε οριστικά η λατρεία του Απόλλωνα και άρχισε η ανάπτυξη του ιερού και του μαντείου. Προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκαν οι πρώτοι λίθινοι ναοί, αφιερωμένοι ο ένας στον Απόλλωνα και ο άλλος στην Αθηνά, που επίσης λατρευόταν επίσημα, με την επωνυμία «Προναία› ή «Προνοία› και είχε δικό της τέμενος. Σύμφωνα με φιλολογικές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα, στους Δελφούς λατρεύονταν, ακόμη, η Άρτεμις, ο Ποσειδώνας, ο Διόνυσος, ο Ερμής, ο Ζευς Πολιεύς, η Υγεία και η Ειλείθυια.

Η περίοδος από τον 6ο έως τον 4ο αι. π.Χ. συμπίπτει με τη μεγάλη ακμή του δελφικού μαντείου. Οι χρησμοί του, που θεωρούνταν οι πιο αξιόπιστοι, εκφράζονταν από την Πυθία, ιέρεια του μαντείου, και ερμηνεύονταν από τους ιερείς του Απόλλωνα. Πόλεις, ηγεμόνες και απλοί άνθρωποι έσπευδαν να συμβουλευθούν το θεό και εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους με λαμπρά αναθήματα, που σταδιακά κατέκλυσαν το ιερό. Η φήμη του μαντείου έφθασε στα πέρατα του κόσμου και η έναρξη της λειτουργίας του χανόταν στα βάθη της αρχαιότητας και του μύθου. Πιστεύεται ότι το δελφικό μαντείο διατύπωσε καθοριστικές προβλέψεις σχετικά με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, την Αργοναυτική εκστρατεία και τον Τρωικό πόλεμο, ενώ βεβαιωμένος είναι ο σπουδαίος ρόλος της γνωμοδότησής του στην ίδρυση των ελληνικών αποικιών.

Όλα καλά μέχρι εδώ, όμως δεν άργησε το θρησκευτικό αυτό κέντρο να εξελιχτεί σε πολιτικό.

Η δελφική αμφικτυονία

Οι Δελφοί πολιτικά ανήκαν στην Κρίσσα της Φωκίδας. Το ιερατείο όμως, που ήθελε να απαλλαγεί από την εξάρτηση αυτή, έπεισε πολλές ελληνικές πόλεις, και ιδίως της Αμφικτιονίας των Θερμοπυλών, να κηρύξουν ιερό πόλεμο εναντίον της Κρίσσας (600 π.Χ.). Δέκα χρόνια κράτησε ο πόλεμος εκείνος. Οι Αμφικτίονες νίκησαν, κατέστρεψαν την πόλη και έκαναν το ιερατείο τους κυρίαρχο της περιοχής.* Συγχρόνως μεταφέρθηκε στους Δ. η έδρα της Αμφικτιονίας και έτσι άρχισε η πολιτική τους ιστορία. Το 548 π.Χ. κάηκε ο ναός του Απόλλωνα (το χτίσιμο του αποδιδόταν στους Τροφώνιο και Αγαμήδη) και με συμμετοχή πολλών ελληνικών πόλεων και ξένων βασιλέων άρχισε η ανοικοδόμηση μεγαλύτερου και λαμπρότερου ναού.

Πλούσιες είναι οι προσφορές που φτάνουν στο Ιερό, όχι μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά και από τους βασιλείς της Λυδίας και από Ετρούσκους...

*Στην πρώιμη αυτή περίοδο μια άλλη πόλη, γειτονική των Δελφών, εμφανίζει εξαιρετική ακμή, η Κρίσα (σημ. Χρισό). Ευνοημένη από τη θέση της, που από τη μια

μεριά, όντας οχυρή, την εξασφάλιζε από τους εχθρούς, ενώ απότην άλλη της έδινε εύκολη πρόσβαση στη μεγάλη εύφορη πεδιάδα, το Κρίσαίο πεδίο, αλλά και στη θάλασσα όπου είχε λιμάνι,την Κίρρα, απέκτησε μεγάλη δύναμη. Ανέπτυξε ισχυρό στόλο και κυριαρχούσε στη θάλασσα, που τότε έφερε το όνομα της, Κρισαίος κόλπος (αργότερα Κορινθιακός). Λόγω της θέσης της η Κρίσα έλεγχε σχεδόν όλους τους δρόμους που οδηγούσαν στο Ιερό των Δελφών -εκτός από εκείνον που ερχόταν από τη Βοιωτία-και επέβαλλε φόρους στους πιστούς που, στην πορεία τους για τους Δελφούς, περνούσαν από τα εδάφη της.

Ίσως αυτό το γεγονός, ίσως όμως και η δύναμη που είχε αποκτήσει η μικρή αυτή φωκική πόληπου εμπόδιζε την έξοδο των Θεσσαλών προς τη θάλασσα, έγιναν η αιτία για τον Α' Ιερό πόλεμο που κήρυξε η Αμφικτυονία στην Κρίσα και που σύμφωνα με την παράδοση κράτησε δέκα χρόνια (600-590π.Χ.). Η κατάληξη του πολέμου ήταν να εξαφανισθεί η Κρίσα «από προσώπου της γης». Οι κάτοικοι της εξανδραποδίστηκαν, η γη της έμεινε από τότε ακαλλιέργητη και αφιερώθηκε στο Ιερό των Δελφών. Το τέλος του πολέμου σήμανε την ορμητική είσοδο του Ιερού στην ελληνική ιστορία, την αύξηση της επιρροής του και την επιβεβαίωση της ανεξαρτησίας του κάτω από την προστασία τηςΑμφικτυονίας. Οι Δελφιώτες ήταν αρκετά έξυπνοι ώστε να μη διεκδικήσουν για τον εαυτό τους τα εύφορα εδάφη της Κρίσας, γεγονός που θα επέσυρε την εχθρότητα των κρατών που είχαν πάρει

μέρος στον Ιερό Πόλεμο. Με χρησμό της Πυθίας επικυρώθηκε η λύση, να αποτελέσει τα Κρισαίο Πεδίο ιερή γη του Απόλλωνα, που θα έμενε ακαλλιέργητη και θα έβοσκαν μόνο τα ιερά ποίμνια. Με την επιλογή αυτή οι Δελφιώτες έγιναν «το μόνο επίσημο σώμα επαγγελματιών ιερέων στην Ελλάδα», εξασφαλίζοντας, χωρίς ιδιαίτερο κόπο. ένα σταθερό εισόδημα (Με τον τρόπο αυτό ήταν εύκολο να καλούν την Αμφικτυονία σε βοήθεια οποτεδήποτε το Ιερό βρισκόταν σε κίνδυνο).

Η δελφική αμφικτυονία είχε τον έλεγχο της περιουσίας και λειτουργίας του ιερού, αφού όριζε τους ιερείς και τους άλλους αξιωματούχους, εκλέγοντάς τους πάντα από κατοίκους των Δελφών. Υπό την προστασία και τη διοίκησή της τον 6ο αι. π.Χ. το ιερό εδραίωσε την αυτονομία του έναντι των διεκδικητών του αύξησε την πανελλήνια θρησκευτική και πολιτική επιρροή του, μεγάλωσε σε έκταση και αναδιοργάνωσε τα Πύθια, τους δεύτερους σε σημασία πανελλήνιους αγώνες μετά τους Ολυμπιακούς, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια.
Πόλεμοι και χρήμα

Κατά τον ανταγωνισμό του Φιλίππου με τους άλλους Έλληνες, "εφιλίππιζε".

Κατά τους περσικούς πολέμους το μαντείο των Δ. κράτησε φιλοπερσική στάση, γι` αυτό και οι Πέρσες, ενώ πέρασαν από τους Δ., δεν έκαναν καμία καταστροφή.

Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο το μαντείο των Δελφών "ελακώνιζε". **

**Το α' τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, η Σπάρτη κυριαρχεί στον ελληνικό κόσμο. Το Ιερό επωφελείται από την ηγεμονία

της, γιατί του προσφέρει πλούσια αφιερώματα. Το 371 π.Χ. όμως, στη μάχη των Λεύκτρων, τα πράγματα αλλάζουν: οι Σπαρτιάτες νικήθηκαν από τους Θηβαίους και υποχώρησαν στην Πελοπόννησο...αλλά το καλοκαίρι του 371 π.Χ. σε πανελλήνιο συνέδριο

συζητήθηκε η συμβολή όλων των Ελλήνων για την ανοικοδόμηση του ναού. Εξελέγη ένα σώμα «ναοποιών» για να διαχειρίζεται τα χρήματα που θα συγκεντρώνονταν. Περιέργως, όταν εισέβαλαν οι Πέρσες στην Ελλάδα δεν συζήτησαν την συμβολή όλων των Ελλήνων για την κατασκευή του αναγκαίου στόλου...

Το τέλος

Η παρακμή του μαντείου επήλθε πιθανώς με το φιλοσοφικό κίνημα του ορθολογισμού τον 3ο αι. π.Χ., ωστόσο, το τυπικό στη λειτουργία του έμεινε αναλλοίωτο έως το 2ο αι. μ.Χ., την εποχή του Αδριανού. Τότε το επισκέφθηκε ο περιηγητής Παυσανίας, ο οποίος κατέγραψε λεπτομερώς πάρα πολλά κατάλοιπα κτιρίων, επιγραφών και γλυπτών. Η διεξοδική περιγραφή του συνέβαλε σημαντικά στην ανασύνθεση του χώρου. Το 394 μ.Χ. δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Δελφοί έγιναν έδρα επισκοπής...

Το άρθρο αυτό δεν επιθυμεί να υποβαθμίσει το αναμφισβήτητα τεράστιο πνευματικό έργο των Δελφών, αλλά να κάνει κατανοητό ότι ο θεσμός της θρησκείας η καλύτερα των ιερατείων υπήρξε πολλές φορές από την αρχαία μέχρι και την σχετικά σύγχρονη ιστορία ανθελληνικός. Μήπως θα έπρεπε να διαχωριστούν;

Να σεβαστείς και ν' αγαπήσεις το θεό σου' να υπακούσεις στους νόμους της πατρίδας σου' να πειθαρχήσεις στους άρχοντες σου - ναι! Όχι όμως γιατί σε υποχρεώνουν εκείνοι, όχι γιατί φοβάσαι την τιμωρία τους, όχι γιατί θέλεις να κολακέψεις την εύνοια τους. Μια μάζα ανθρώπων αξεχώριστων, που δουλεύει τυφλά και άβουλα στο θεό , στην πολιτεία και στους άρχοντες, ας είναι και για το καλό, αυτό για τον κλασικό 'Ελληνα δεν ήταν οργάνωση ανθρώπων ελεύθερων. Για τον κλασικό Ελληνα η ελεύθερη πολιτεία προϋπόθετε και τον πολίτη ελεύθερο.

Πηγές:

Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού

http://www.livepedia.gr/

http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/943.pdf.

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

www.eie.gr/.../Treasury_of_the_Athenians.aspx