Ο ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΛΩΝΟ

Η τραγωδία αντλούσε τις υποθέσεις της απ’ μυθολογία. Τον μύθο τον είχαν πραγματευτεί πρώτοι οι λυρικοί ποιητές, καθώς τόσο οι ύμνοι, όσο και η χορική ποίηση περιείχαν και μια αφήγηση. Η τραγωδία κατά τον Αριστοτέλη δημιουργήθηκε απ’ τους αυτοσχεδιασμούς των εξαρχόντων του διθυράμβου (κύκλιος χορός πολυπληθούς ομάδας ντυμένων με δέρματα τράγων). Ο Θέσπις ήταν αυτός που άνοιξε το δρόμο στο δράμα διαχωρίζοντας τον εαυτό του απ’ το χορό και ανοίγοντας διάλογο μ’ αυτόν. Ο Αρίων θεωρείται από τους βασικούς διαμορφωτές του τυπικού του διθυράμβου.Και τα τρία είδη του δράματος (τραγωδία, σατυρικό δράμα και κωμωδία) ήταν αρχικά μέρος αναπόσπαστο της διονυσιακής λατρείας και ως εκ τούτου οι ποιητές αντλούσαν τις υποθέσεις τους απ’ τη λατρεία του θεού. Κι επειδή οι σχετικοί μύθοι δεν ήταν ανεξάντλητοι, αναζητήθηκαν νέες πηγές έμπνευσης. Κοινωνικοπολιτικές και άλλου είδους αλλαγές που συντελέστηκαν στο αρχαϊκό γίγνεσθαι στα χρόνια που ακολούθησαν και αναβάθμισαν το ρόλο και τη σημασία του πολίτη (π.χ. μεταρρυθμίσεις Κλεισθένη) συνέβαλαν στην αλλαγή του προσανατολισμού του περιεχομένου και των όποιων σκοπιμοτήτων υπηρετούσε το δράμα. Αυτό είχε, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, ως αποτέλεσμα την αναζήτηση και την υιοθέτηση στοιχείων μύθων και υποθέσεων που τελικά είχαν μεν ελάχιστη ή καθόλου σχέση με το Διόνυσο, εξυπηρετούσαν όμως πολλαπλά τους τραγικούς, ιδίως σε ό,τι έχει σχέση με τη διαπαιδαγωγική λειτουργία του δράματος. Έτσι, στην αναζήτηση νέων μύθων για την κατασκευή τραγωδιών οι τραγικοί δε δυσκολεύτηκαν ιδιαίτερα. Στράφηκαν στους θησαυρούς της προομηρικής ποίησης και επεξεργάστηκαν, διαχειρίστηκαν και μετασκεύασαν ένα πολύ πλούσιο και ιδιαίτερα γνωστό στον κόσμο της εποχής υλικό. Πολλά πρώιμα έργα σώθηκαν από την αρχαϊκή περίοδο μαζί με τα έργα του Ομήρου και του Ησιόδου. Σε κάποια φάση- άγνωστο πότε- ομαδοποιήθηκαν σε ένα κύκλο. Τα έπη αυτά εκτελούνταν από επαγγελματίες ραψωδούς σε διαγωνισμούς σε γιορτές και ήταν σίγουρα γνωστά ως τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα. Πιθανόν ο όρος «κύκλιος» να αναφερόταν στα περισσότερα αφηγηματικά έπη, ομηρικά και μη και πιθανόν μόνο από τον Αριστοτέλη και μετά να γινόταν ο διαχωρισμός.. Ειδικότερα, για τα κύκλια: οι αοιδοί με τα τραγούδια τους συστηματοποίησαν το ηρωικό παρελθόν και δημιούργησαν το γενεαλογικό δέντρο των τοπικών ηρώων και μέ αυτό τον τρόπο τους ενέταξαν σε μια κοινή ελληνική παράδοση. Δυστυχώς, αρκετά από αυτά μας έφτασαν μόνο με τη μορφή περίληψης. ¶λλα μας παραδόθηκαν σε μορφή αποσπασματική, πράγμα που θέτει προβληματισμούς για το ποια τμήματα είναι γνήσια και ποια μεταγενέστερες προσθήκες. Τέλος, ένα μέρος υπάρχει με τη μορφή μόνο τίτλων και συνεπώς μια πλήρης άγνοια υπάρχει για το περιεχόμενο τους. Η παράδοση θέλει ορισμένα από τα έπη αυτά να συναποτελούν έναν ευρύτερο επικό κύκλο ο οποίος αφηγούνταν σε χρονογραφική σειρά (με ορισμένα χάσματα) τα μυθικά γεγονότα από την ένωση του Ουρανού και της Γης ως το θάνατο του Οδυσσέα. Τα έπη αναφέρονταν στην Αργοναυτική εκστρατεία (Αργοναυτικός κύκλος), στους αγώνες για την κατάκτηση της Θήβας (Θηβαϊκός κύκλος) και στον Τρωικό πόλεμο και κατ’ επέκταση σε ό,τι ακολούθησε αυτόν (Τρωικός κύκλος). Ακολουθεί ο σχετικός πίνακας διάταξης των επών αυτών: Τιτανομαχία (αυτοτελής) Οιδιπόδεια Θηβαΐς Θηβαϊκός Κύκλος Επίγονοι Κύπρια Αιθιοπίς Μικρά Ιλιάς Τρωικός Κύκλος Ιλίου πέρσις (= άλωση) Νόστοι (= επιστροφές στην πατρίδα) Τηλεγονία
Ο "Οιδίπους επί Κολωνώ" διδάχτηκε το 401 π.Χ., μετά το θάνατο του ποιητή, από τον εγγονό του, γιο του Αρίστωνα. Είναι η τελευταία τραγωδία του Σοφοκλή που μας σώθηκε και βέβαια η τελευταία που έγραψε ο τραγικός ποιητής στα βαθιά του γεράματα, όταν πια πλησίαζε τα ενενήντα του χρόνια. Είναι προφανές ότι το δραματικό σύμβολο του ανθρώπου και της μοίρας του συνέχισε να βασανίζει τη σκέψη του για είκοσι ακόμα χρόνια μετά τον "Οιδίποδα Τύραννο", σα να ένιωθε πως δεν είχε ακόμα ξοφλήσει μαζί του.
Στα πρόθυρα και του δικού του θανάτου πραγματεύεται το θάνατο του πολυβασανισμένου του ήρωα, βάζοντας ένα μεγαλόπρεπο τέλος στο δράμα του. Θαρρείς και προσπαθεί να ρίξει μια γέφυρα ανάμεσα στον άνθρωπο και το θείο, λες και η αναλγησία του πεπρωμένου δεν μπορούσε παρά να γλυκάνει κι αυτή μπροστά στο μεγαλείο του ανθρώπινου πόνου και την καρτερική αποδοχή του. Έτσι, ο θάνατος του Οιδίποδα δεν είναι πια ένας κοινός θάνατος, καθώς ο ήρωας εξαφανίζεται μυστηριωδώς μέσα στο φέγγος μιας ζωηρής λάμψης, σα να σταμάτησαν οι θεοί για χάρη του τη φυσική ροή του κόσμου' είναι το πέρασμα στην κατηγορία των ηρώων ενός εκλεκτού των θεών για τη μεγαλοσύνη και τη θαμπωτική του αξιοπρέπεια μέσα στην πρωτοφανή δοκιμασία του.
Από τη θέση αυτή στο εξής, πολιούχος του γενέθλιου Κολωνού που τόσο αγάπησε ο ποιητής, θα έχει τη δύναμη, που του χάρισαν οι θεοί, να προστατεύσει την Αθήνα και την Ελλάδα.
Τη γαλήνη του θανάτου ελπίζει πια και προσμένει ο τραγικός ήρωας τριγυρισμένος από αγαπημένες μορφές -την Αντιγόνη του, την Ισμήνη του, το βασιλιά της Αθήνας Θησέα- μέσα στην ομορφιά της φύσης και τις στερνές χαρές της ζωής, που είναι σε θέση να τις εκτιμήσει και στα βαθύτατα γηρατειά με τα μύρια του βάσανα. Η γαλήνη όμως αυτή κερδίζεται και πάλι με αγώνες του ανυποχώρητου ήρωα: Πρώτα από τους γέρους αγρότες του Κολωνού, που τρομάζουν στη θέα του και προσπαθούν να τον διώξουν από τον ιερό χώρο' ύστερα με τον κυνικό Κρέοντα, που επιχειρεί, για το προσωπικό του συμφέρον, να τον αποσπάσει βάναυσα απ' το καταφύγιό του, για να τον μεταφέρει στη Θήβα, φτάνοντας στη βιαιότητα να απαγάγει τις κόρες του, για να τον εκβιάσει' τέλος με το γιο του Πολυνείκη, που συγκλονισμένος τον εκλιπαρεί να επιστρέψει στη Θήβα, γιατί, σύμφωνα με το χρησμό, από τον Οιδίποδα εξαρτάται η έκβαση του πολέμου με τον αδελφό του και η ειρήνευση της πατρίδας του.
Στις συγκρούσεις αυτές ο ανειρήνευτος ήρωας αναπτύσσει όλη τη γνωστή μας ψυχική του δύναμη. Αν και εξουθενωμένος από τα αφόρητα βάσανα και την πολύπαθη ταλαιπωρία του, φανερώνει και πάλι το πάθος του με βιαιότητα, που φτάνει σε ένταση συγκλονιστική στην πιο ζοφερή σκηνή του έργου: Όταν καταριέται με ανατριχιαστική αναλγησία τα ίδια τα παιδιά του! Η έννοια της "τιμής", που έχει προσβληθεί ασυγχώρητα, όπως τη γνωρίσαμε στον Όμηρο με τον Αχιλλέα και τον Αίαντα, παίρνει κι εδώ την κλασική της διάσταση.
Όμως η άτεγκτη αυτή έννοια, σύμφυτη με το ήθος του κλασικού ήρωα, που έχει συνείδηση της αξίας του και αξιώνει την αναγνώριση και το σεβασμό απ' όλους τους ανθρώπους, καθόλου δεν αναστέλλει την τρυφεράδα και την έκταση του ενενηντάχρονου γέροντα ποιητή, ακριβώς όπως και του πολυταλανισμένου ήρωά του, μπροστά στο μέγα θαύμα της ζωής και την ατίμητη ομορφιά της φύσης.
Στο κύκνειο άσμα του, το Β' στάσιμο του "Οιδίποδα στον Κολωνό", ο αιωνόβιος γέροντας, παρά τα βάσανα και τις πικρότατες εμπειρίες που του φόρτωσαν τα χρόνια, τεντώνει όλες τις αισθήσεις που του απόμειναν στο γέρμα της ζωής του, για να ακούσει, από το στόμα του χορού, για στερνή φορά τους εξαίσιους ήχους της φύσης και να χαρεί τα λαμπερά της χρώματα:

Στη χώρα με άτια λεβέντικα, ξένε,στον έξοχο τόπο της γης έχεις έρθει'τον λεν
λαμπερό Κολωνό, που απλώνειγλυκόλαλο αηδόνι τις τρίλιες του πάντα,ως βρίσκει
λημέρι σ' ολόχλωρους κόρφουςστον ίσκιο του μαύρου κισσού βυθισμένο,στο άλσος του
Βάκχου το απάτητο κι άγιο,μυριόκαρπο, ανήλιαγο, προστατευμένοαπό μπόρες και
θύελλες μες στο χειμώνα.Εδώ ο Διόνυσος το 'χει χαρά τουβακχεύοντας πάντα να
σέρνει παρέατις άγιες του βάγιες στο θείο μεθύσι.
Και θάλλει ολοφούντωτος απ'
την ουράνιαδροσιά ολοένα ο νάρκισσος θάμα,στεφάνι πανάρχαιο για τους θεούς
μας,κι ο κρόκος μαζί που αστράφτει χρυσάφι.Κι οι ολόδροσες κρήνες ακοίμητες
πάντακι αστείρευτες, του Κηφισσού βρυσομάνες,που μέρα τη μέρα κυλώντας αιώνιατα
πλούσια νερά τους στης γης μας τα στέρνατους κάμπους της κάνουν καρπούς να
γεμίζουν.Και μήτε οι Μούσες της έχουν στερήσειτους άγιους χορούς τους κι η θεία
Αφροδίτητη σκέπη κρατώντας χρυσά χαλινάρια.

Να λοιπόν το φωτεινό μήνυμα, με το οποίο μας δροσίζει διαχρονικά το ευλογημένο ελληνικό πνεύμα, προικισμένο από τη λαμπερή του φύση να ερευνάει σε μεγάλο βάθος τα ανθρώπινα και να αποκαλύπτει τις μοναδικές αξίες που έχουν τη δύναμη να στηλώσουν τον άνθρωπο, αξίες από τις οποίες εξαρτάται η επιβίωση του θολωμένου κόσμου μας σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε.
Πηγές:
http://www.dian.gr/publications_books_classic7.html
http://www.scribd.com/doc/5386044/-
http://www.geocities.com/thivaiosgr/thivaikoskyklos2.html
Σοφοκλής - Οιδίπους επί Κολωνώ (κάντε κλικ στην εικόνα και διαβάστε το!)
Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ
Ποιητής Σοφοκλής
Χορός οι γέροντες χωρικοί, κάτοικοι του Κολωνου Πρόσωπα
ΟιδίποδαςΑντιγόνηΞένοςΙσμήνηΘησέαςΚρέων
ΠολυνείκηςΆγγελος
Δείτε επίσης και εδώ